. همانطور که می دانید ، دوران نوجوانی مقارن با دوران بلوغ و یکی از حساسترین دوره های زندگی انسان است . مشکلات این دوره ، به اشکال مختلف ازجمله به صورت مسائل عاطفی ، اجتماعی ، اخلاقی و گاه آمیخته ای از آنها تجلی می کند و چون حلقه های زنجیر به هم پیوسته می شوند . انباشته شدن این مشکلات ، خطری است که نوجوانان را تهدید می کند و اگر به موقع به آنها توجه نشود ، ممکن است آنها را به بسیاری از انحرافات فردی و اجتماعی و حتی بزهکاری سوق دهد . مهمترین مسئله در دوره نوجوانی ، احساس هویت شخصی است و خانواده به عنوان یکی از قویترین عوامل سازنده شخصیت اجتماعی نوجوان ، نقش مهمی در شکل گیری هویت او دارد . البته غیر از خانواده ، مسائل دیگری نیز در هویت یابی نوجوان موثر است . نوجوان ناگزیر از ایجاد ارتباطات اجتماعی تازه با دیگران است و این ناشی از خروج او از دوره کودکی و رویکرد به بزرگسالی است . برای نوجوان ، کسب موقعیت اجتماعی آن هم در میان دوستان و افراد همسن و سال ، اهمیت ویژه ای دارد . نوجوان می خواهد پایگاهی فراتر از خانواده در میان دوستان و افراد همسن خود بیابد . از این رو ، می کوشد اطلاعات لازم را برای داشتن چنین موقعیتی کسب کند . نوجوان ضمن اینکه از دو قطب خانواده و دوستان تاثیر می پذیرد ، تحت تاثیر شخصیتهای اجتماعی نیز قرار می گیرد . حتی شخصیت های مذهبی بر بسیاری از نوجوانان اثر می گذارند و آنان را به خود جذب می کنند . نوجوانان علاوه بر این ، به سمت افراد دیگری نظیر شخصیت های اجتماعی ، علمی ، هنری ، سیاسی و یا قهرمانان ورزشی نیز گرایش دارند . این گرایش آن قدر شدید است که ممکن است نوجوان حتی بدون رویارویی مستقیم با شخص مورد نظر ، تحت تاثیر وی قرار می گیرد . با توجه به ویژگیهای حساس و مهم دوران نوجوانی ، نحوه برخورد با او و راهکارهای تربیتی ، عاطفی و اجتماعی در ارتباط با او بسیار مهم است . این مسئله باید از روی تدبیر ، حساب شده و همراه با برنامه ریزی باشد . با توجه به اهمیت این موضوع در برنامه این هفته به بیان برخی از راهکارهای ارتباط با نوجوان و نحوه تعامل با او می پردازیم .
به منظور تربیت عاطفی و اجتماعی نوجوان ، باید در درجه اول برخی از آموزشها را به وی ارائه کرد و در مرحله بعد ، می توان از روشهای عملی نیز استفاده کرد . لازم است نوجوان ، با برخی از تحولات عاطفی و احساسی در دوره نوجوانی آشنا شود . این آشنایی ، او را برای مواجه شدن با تغییرات این دوره آماده خواهد کرد و به او کمک می کند تا خود را بی اختیار ، به دست هیجانات عاطفی دوره نوجوانی نسپارد .
آقای دکتر احمدی روان شناس ایرانی می گوید :
" لازم است نوجوان درزمینه رفتارهای اجتماعی نیز تحت آموزش قرار گیرد . همه می دانیم که نوجوان از لحاظ رفتار اجتماعی ، در مقایسه با سنین دبستانی ، بیشتر دچار مشکل می شود . او در دوره نوجوانی ، برخی مهارتهای خود را برای برقراری ارتباط با دیگران از دست می دهد . چه بسا کودکان دبستانی ، رفتار اجتماعی راحت تری دارند . زیرا نوجوان درمورد خود ، هوشیارتر می شود و نمی تواند به راحتی دوران کودکی عمل کند . بنابراین مسئله آموزش رفتارهای اجتماعی به نوجوان ، ضرورت می یابد . باید بدون اینکه لحن نصیحت و یا سرزنش داشته باشیم ، چگونگی مواجه شدن با بزرگترها و سایر گروه های اجتماعی را به وی بیاموزیم ."
آقای دکتر احمدی در ادامه می گوید : " با توجه به اینکه نوجوان ، بیش از سایر گروه های سنی ، در معرض آسیبهای اجتماعی قرار دارد ، باید او را در حد مورد نیاز با این گونه آسیبها آشنا ساخت . احتمال ابتلا به اعتیاد ، ارتکاب انواع بزهکاری از قبیل سرقت ، قاچاق ، حتی قتل و دوری از مراکز تربیتی از قبیل خانه یا مدرسه ، مواردی از آسیبهایی هستند که همه ساله از میان نوجوانان ، قربانیان خود را انتخاب می کنند . بنابراین لازم است که نوجوان را با این خطرات و آسیبهایی که او را تهدید می کند ، آشنا سازیم ."
علاوه بر آموزشهای نظری ، باید نوجوان را در زمینه کسب صلاحیتهای لازم به منظور تسلط بر خویش در عرصه رفتارهای اجتماعی یاری کرد . باید به نوجوان بیاموزیم که در مواقع مختلف ، به ویژه آنجا که میل او چیزی می خواهد ، ولی عقل حکم دیگری می دهد ، با توکل به خدا و با تصمیم و اراده ، جهت صحیح را انتخاب کند . این همان تقوا و پرهیزکاری است که در آموزه های دینی ، بسیار مورد تاکید قرار گرفته است . در دین ، نگه داشتن خود از بدیها و روی آوردن به نیکی ها ، تقوی نامیده می شود . نوجوان با تکرار و تمرین تسلط بر خواسته ها ، اراده خود را می آزماید و تقویت اراده ، موجب افزایش اعتماد به نفس در او می شود . یکی دیگر از زمینه های عملی برای تربیت عاطفی - اجتماعی نوجوان ، شرکت در فعالیتهای اجتماعی مثبت و مؤثر از قبیل همکاری و تعاون و نیز احساس مسئولیت اجتماعی است . نوجوانان باید از طریق احساس همدلی با افراد جامعه ، مشارکت اجتماعی را تجربه کنند . والدین و مربیان باید تلاش کنند تا با نظارت بر فعالیتهای اجتماعی نوجوانان ، مشکلات آنها را شناسایی و برای رفع این مشکلات اهتمام ورزند . شرکت در فعالیتهای اجتماعی ، روحیه نوجوانان را شاداب و به آنان اعتماد به نفس می بخشد . اگر نوجوانان احساس کنند که فردی مثبت و مفید هستند و تصور مثبتی درمورد خویش داشته باشند ، در سلامت روانی آنها موثر است . مشارکت در فعالیتهای اجتماعی ، این احساسات خوشایند را در آنان ایجاد می کند .
والدین درارتباط با نوجوانان باید از مهارتهای خاص رفتاری برخوردار باشند . تحقیر نمودن ، پایین آوردن ارزشهای شخصیتی نوجوانان و جوانان ، سرزنش کردن آنها بویژه در حضور دیگران ، برای نوجوانان بسیار سنگین است . بطوریکه این برخوردها گاهی اوقات آنان را گوشه گیر می کند و به عصیانگری وا می دارد . والدین باید توجه داشته باشند که آزادیهای بیش از حد و محدودیتهای بیش از اندازه ، عکس العملهای شدید را در نوجوانان بر می انگیزد . نوجوانان گاهی برای رهایی از رنج و ناراحتی / و فقر و گرفتاری / و یا نجات از سرزنش های مداوم ، فرار از خانه را بر می گزینند . گاهی فرار آنها به خاطر احساس بی پناهی و عدم امنیت است .
آنها با مختصر محبتی که از دیگران می بینند ، خود را تسلیم آنان می کنند .
آقای دکتر خدایاری فرد ، از اساتید علوم تربیتی ، در توصیه به والدین می گوید :
" والدین باید نوجوانان و جوانان را از محبت سیراب نمایند تا آنان به هر ناآشنا و بیگانه ای روی نیاورند . والدین باید به فرزندان خود احترام بگذارند و به آنها کمک کنند تا نواقص خود را رفع نمایند . نصایح و تذکرات خود را با استدلال و منطق و در خلوت ، با آنها در میان بگذارند و هرگز در حضور دیگران بخصوص همسالان ، به پند و اندرز دادن آنان نپردازند ،ضمنا" هرچه را به آنان می گویند ، خود بدان عمل کنند . والدین باید با فرزندان خود صحبت کنند و به سخنان آنها نیز گوش دهند . به آنان توجه کنند و زمینه ای ایجاد نمایند تا نوجوانان ، حرفها و رازهای دل خود را برای ایشان بازگو نمایند . در این صورت نوجوانان ، والدین را غمخوار و خیر خواه خود می دانند و در مواقع لزوم از آنها یاری می گیرند."
